Gdzie mieszkają święte krowy?

„Święte krowy” mieszkają nie tylko w Indiach. Spotykamy je także w wielu polskich firmach. Zjawisko to – mimo, że powszechne – nie powinno być bagatelizowane. Obniża ono efektywność pracy pracowników i ich morale.

"W firmie stale rosną wymagania. Mam poczucie, że wszystko dzieje się szybciej, a cele znacznie wzrosły w ciągu ostatnich dwóch, trzech, pięciu lat. Jednak obserwuję, że pewnych osób/działów to nie dotyczy, omija je szerokim łukiem. Te osoby/działy pracują w swoim tempie, jakby zatrzymały się w kadrze. A reszta osób... nauczyła się z tym żyć".
Czy i Ty w swojej firmie stykasz się ze zjawiskiem "świętej krowy"?

W Indiach to ruch uliczny dostosowuje się do poruszającej się ulicą krowy i jej trajektorii ruchu. To nie szybszy ani nie większy ma tu pierwszeństwo. Jeśli nie jesteś krową - nie masz co liczyć na przywileje. Możesz rozpychać się łokciami i trąbić, ale gdy staniesz z nią oko w oko - wiesz, co masz zrobić. Ustąpisz. Nie ma z kim dyskutować, a poza tym po co tracić energię? To jest obowiązująca i bezdyskusyjna norma.

Wiele zespołów i firm ma swoje "święte krowy".  Są to osoby, które korzystają ze specjalnych przywilejów.  Zazwyczaj znacząco wolniej wykonują swoje zadania i nie rozwijają się w swojej dziedzinie. Choć nieraz oczekują pomocy, same unikają wsparcia i zaangażowania. Często sytuacja trwa latami, więc pozostali już nie próbują jej zmieniać. Czas nauczył ich funkcjonowania w takim położeniu: w sytuacji, w której obowiązuje niepisana, ale bardzo wyraźna zasada: "nie tykać świętej krowy".
Część przesiadła się już na samochody i pędzi ulicą, a "święte krowy" nadal poruszają się w swoim tempie sprzed lat, więc reszta hamuje z piskiem opon, żeby je ominąć.

Jest wiele przyczyn dla których ktoś  otrzymuje status "świętej krowy".  Często są to przywileje związane z zasługami historycznymi dla firmy. W wielu przypadkach -  koneksje "krewnych i znajomych Królika", czyli znajomość z kimś ważnym w firmie. Koneksje te nie muszą dotyczyć wyłącznie firm rodzinnych. Status "świętej krowy" mogą mieć także całe działy, zwłaszcza gdy ich szef korzysta z takiego przywileju.

W artykule, dla uproszczenia skupię się na sytuacji, gdy jest to nie cały dział, a pojedyncza osoba. Moim celem będzie nazwanie toksycznego dla klimatu firmy zjawiska i odpowiedź na pytanie: Co czyni je toksycznym?

Normy są podwójne

Karol wie, że jeśli nie zrealizuje swoich celów przez trzy kolejne okresy rozliczeniowe, zostanie zwolniony.
Kamila wie, że nieobecność w okresie szczytu sezonu jest źle widziana,  więc nie liczy na urlop.
Kacper pomaga kolegom z zespołu podczas awarii na projekcie, bo wie, że w firmie liczy się gra do jednej bramki.

A co pomyślą Karol, Kamila i Kacper, gdy te wymagania dziwnym zbiegiem okoliczności ominą jedną osobę? Jak to wpłynie  na ich motywację i zaufanie do pracodawcy?
Pracodawcy bądź szefowie przeoczają istotny fakt: osoby o statusie "świętej krowy" nie da się schować do szafy, to zjawisko jest widoczne. Bardzo.  A skoro tak, to co z nim zrobić?

W swojej pracy doradczej obserwuję dwie strategie szefostwa. Obie mają na celu pomóc w tej zagmatwanej sytuacji podwójnych norm: surowych dla jednych, a liberalnych dla wybranych.

Pierwsza: "głowa w piasek". Udać, że nie ma tematu. Nie reagować na skargi zgłaszane przez poszukujących sprawiedliwości odważniejszych pracowników.
Bardzo skuteczna strategia. Ludzie szybko się uczą, a kolejki ze skargami znikają, co umacnia szefostwo w przekonaniu, że tematu po prostu nie ma. Można tak funkcjonować latami. Czasem sytuację przerywa ktoś nowy, kto nie wiedząc o tym zjawisku nazywa je po imieniu. Taki słoń w składzie porcelany. Naprawdę niegrzecznie.

Druga: "poduchy". Dla osoby o statusie "świętej krowy" tworzy się podparcie, by mogła się odnaleźć w rzeczywistości firmowej. Otacza się ją osobami, które są na tyle mocne, że amortyzują braki kompetencji i zaangażowania. Tworzą one punkt podparcia. Takie "poduchy" pracują, by osoba o statusie "świętej krowy" zachowała godność. Skuteczność tej strategii jest wysoka, o ile "poduchą" jest jedna osoba. Jeśli jest ich więcej zazwyczaj układ w jakimś momencie pęka.

Ciekawe jest dla mnie i to, że sytuacja zaczyna z czasem ciążyć tym, którzy ją stworzyli (szefostwu, Zarządowi), ale ponieważ trwa latami, trudno ją szybko zmienić.

Obie wspomniane strategie są unikowe. Nie rozwiązują problemu. One go sankcjonują. Uzasadniają jego trwanie. Są też silnie demotywujące dla tych, którym się chce oraz dla tych, od których się w firmie wymaga.

Króluje poczucie bezradności, a maleje sprawczość

Toksyczność zjawiska "świętej krowy" polega także na tym, że osoby w firmie uczą się omijać kłopotliwe sytuacje. To samo w sobie jest zdrowe i ekologiczne, jednak omijanie trwa dłużej niż podążanie prostą drogą. Aby ominąć "świętą krowę" kierowca musi przyhamować i poczekać na dogodny moment. Traci czas. W firmie też ludzie tracą czas i energię na czynności związane z amortyzowaniem sytuacji. Czego ich to uczy? Bezradności. Daje poczucie, że problemów w firmie się nie da rozwiązać, że trzeba nauczyć się z nimi żyć. "Po co będziemy tu usprawniać? Nic się nie da zrobić, bo dobre jest wrogiem lepszego".

Cóż jeśli potem szefostwo wymaga od nich innowacyjności? Poczekamy aż samo coś wymyśli.

I co dalej?

Zazwyczaj pracownicy nie mają wpływu na to, kto otrzyma status "świętej krowy". Przywilej ten przychodzi z góry. Ale nasza reakcja na sytuację jest zależna od nas. A przecież nawet milczenie jest działaniem , które w praktyce oznacza zgodę, że tak ma być.

Co warto zrobić?

Jeśli jesteś szefem i z różnych powodów masz w zespole osobę o takim statusie, warto rozważyć, czy z uwagi na dobro pozostałych nie pozbyć się poduszek.

Bez względu na to czy jesteś szefem czy kolegą, a sytuacja Ci doskwiera możesz:

1. Nazwać sytuację.

• Powiedzieć, że ona jest. Bez oskarżania kogokolwiek i roztrząsania przeszłości. Mówić na aktualnym przykładzie.

• Kontynuować, nie poprzestawać na pierwszym razie.  Za drugim razem sięgnąć po kolejny przykład.

• Nie wystawiać najodważniejszej osoby, by potem opuścić ją w potrzebie. Wesprzeć tych, którzy mówią.

"Nazywaj rzeczy po imieniu, a  zmienią się w oka mgnieniu" (Agnieszka Osiecka).

2. Mówić jasno o swoich potrzebach.

Czego potrzebujesz, by sprawniej realizować swoje cele? Powiedz o tym omawianej osobie. Jeśli nie pomoże - szefowi. Szef nie zrozumie? Łatwiej mu będzie jeśli pokażesz konkretnie, że zaspokojenie twojej potrzeby ułatwi osiągnięcie celów. Nie w formie pretensji, ale propozycji.

Oba sugerowane rozwiązania są nieinwazyjne. Nie są bowiem przeciwko komuś, ale za czymś.

A zatem, może warto pomyśleć, co bym zrobił, gdybym nie uważał, że "święte krowy" mają pierwszeństwo?

Danuta Dunajska - Prezes Zarządu ODITK Consulting