Kontrolujesz własne decyzje? O pułapkach, które funduje nam mózg
Mózg wpada w wiele różnych pułapek, z których nie zdajemy sobie sprawy. A one mają wpływ na decyzje, które podejmujemy każdego dnia.
Żyjemy w czasach, kiedy nieustannie jesteśmy bombardowani informacjami. Mózg przetwarza je w każdej sekundzie i rozstrzyga, które z nich są ważne, a które należy zignorować. Nie jesteśmy w stanie wszystkiego rejestrować i na wszystko odpowiadać. Dlatego stosujemy uproszczone metody myślenia.
I nie ma w tym nic złego. Ba, selekcja informacji i droga na skróty w podejmowaniu decyzji jest wręcz konieczna.
Dobrze jednak mieć wiedzę o działających tu mechanizmach, by samemu nie zapędzić się w pułapkę i na przykład nie przeoczyć istotnych faktów.
W tym artykule przygotowałem dla Ciebie listę najczęstszych błędów poznawczych, którym wszyscy ulegamy i które mają wpływ na decyzje biznesowe. Dowiesz się również m.in. jak działa intuicja i czy zawsze warto na niej polegać oraz dlaczego silniej odczuwamy ból po stracie niż radość z zysku.
Kilka słów o podejmowaniu decyzji
Na początek spróbuj rozwiązać poniższe zadanie:
Jeśli pięć maszyn potrzebuje pięciu minut, żeby wyprodukować pięć urządzeń, jak dużo czasu potrzeba, żeby 100 maszyn wyprodukowało 100 urządzeń?
Łatwo jest się pomylić, ponieważ mózg automatycznie wychwytuje błędny wzór. Zakładamy, że skoro 5 maszyn produkuje 5 urządzeń w ciągu pięciu minut (5-5-5), to analogicznie 100 maszyn wyprodukuje 100 urządzeń w ciągu 100 minut (100-100-100). Nic bardziej mylnego. Jeśli włączysz w tym zadaniu SYSTEM 2 (o tym za chwilę), zauważysz, że każda maszyna potrzebuje pięciu minut na wyprodukowanie jednego urządzenia. Teraz wygląda to zupełnie inaczej, prawda? Już wiesz, że prawidłowa odpowiedź to: 5 minut.
Daniel Kahneman w swoich badaniach udowodnił, że przy podejmowaniu decyzji główną rolę odgrywają dwa systemy myślenia:
- SYSTEM 1, dzięki któremu szybko, intuicyjnie i automatycznie dokonujemy ocen na podstawie naszych doświadczeń czy skojarzeń. W wielu sytuacjach pozwala nam przyswajać informacje i wyciągać wnioski natychmiast i niemal bez wysiłku. To on odpowiada za nasze wrażenia, przeczucia i emocje. Nie mamy przy nim poczucia świadomej kontroli. Jest jednak niezbędny do przetrwania, np. podejmuje natychmiastową decyzję, kiedy widzisz realne zagrożenie swojego zdrowia lub życia,
- SYSTEM 2, który odpowiada za tzw. logiczne myślenie, czyli analizę zebranych informacji. Wspiera nas w zadaniach wymagających wysiłku, np. przy skomplikowanych wyliczeniach. Przypisujemy mu subiektywne poczucie skupienia, swobodnego wyboru i świadomego działania. To system 2 zmienia nasze przeczucia w przekonania, a bodźce w celowe działania, oraz monitoruje nasze zachowania (np. sprawia, że potrafisz być uprzejmym, nawet kiedy jesteś wściekły albo że nie zasypiasz, kiedy prowadzisz samochód nocą).
Jeżeli błędnie rozwiązałeś zagadkę, to najprawdopodobniej w Twoim myśleniu zadziałał SYSTEM 1, zamiast SYSTEMU 2. Jeśli natomiast odpowiedziałeś poprawnie (używając SYSTEMU 2), jest duże prawdopodobieństwo, że w tej sytuacji SYSTEM 1 i tak dał o sobie znać.
Im więcej masz doświadczeń, tym częściej zdarza Ci się korzystać z tzw. intuicji, czyli SYSTEMU 1. Często bardzo dobrze się to sprawdza, szczególnie przy decyzjach wymagających szybkiej reakcji. Wyłączenie SYSTEMU 2 w procesie decyzyjnym może jednak spowodować przeoczenie istotnych przesłanek przy podejmowaniu decyzji.
Drogi na skróty, czyli najczęstsze błędy poznawcze
Całemu procesowi podejmowania decyzji towarzyszą jeszcze heurystyki i błędy poznawcze.
Błędy poznawcze to inaczej wzorce nieracjonalnego sposobu postrzegania rzeczywistości. A heurystyki to uogólnienia, skróty myślowe. Ich używanie nie zawsze jest błędem, jednak istotna jest świadomość ich występowania w procesie decyzyjnym.
Oto najpopularniejsze błędy poznawcze, wpływające na decyzje biznesowe:
Nadmierny optymizm. Przeceniamy prawdopodobieństwo pozytywnych zdarzeń, bagatelizując jednocześnie ryzyko negatywnych, myśląc: "Przecież skoro do tej pory wszystko szło świetnie, to dlaczego teraz ma być inaczej?".
Nadmierna pewność siebie. Mamy tendencję do zawyżania oceny własnych umiejętności w porównaniu z innymi, przypisując sobie zasługi za osiągane sukcesy, nie biorąc pod uwagę roli przypadku. Mamy zawyżone poczucie własnych możliwości wpływania na innych. Efekt ten może wystąpić, kiedy np. mamy za sobą pasmo sukcesów.
Efekt potwierdzenia. Przykładamy nadmierną uwagę do dowodów, które są spójne z naszą koncepcją i faworyzowaną opcją, nie zwracając uwagi na aspekty, które mogą je podważyć. Mamy tendencję do selekcji informacji pod kątem tych, które potwierdzają nasze wcześniejsze założenia. Jesteśmy też mało obiektywni w poszukiwaniu danych - szukamy informacji tak, by potwierdzić to, w co wierzymy.
Zakotwiczenie i niewystarczające modyfikacje. Zbyt często opieramy nasze decyzje na początkowych korzyściach lub pierwszych informacjach, które ograniczają możliwość korygowania naszych poglądów. Zastanów się, jak często w sytuacjach, kiedy zaczynasz pracować nad projektem/zadaniem, zakotwiczasz się na wytycznych, które już ustaliłeś (np. atrakcyjna według Ciebie wysokość budżetu na projekt, cena w negocjacjach podana przez Twojego klienta). Jak często dokonujesz zmiany swojego planu w trakcie zadania, jeśli wszystko idzie po Twojej myśli?
Niechęć do strat. Okazuje się, że zdecydowana większość z nas dużo silniej odczuwa ból po stracie niż radość z zysku o tej samej wartości. Tym samym mamy większą niechęć do podejmowania ryzyka. W karierze zawodowej może to się przejawiać brakiem chęci zmian, mimo braku pełnej satysfakcji ze stanu obecnego. Moglibyśmy zmienić pracę, ale boimy się, że sobie nie poradzimy i zostaniemy na lodzie.
Efekt wspierania decyzji. Błąd poznawczy wyróżniający się spośród innych tym, że występuje po podjęciu decyzji, a nie przed nią. Jesteśmy przekonani, że z perspektywy czasu postąpiliśmy słusznie, nie wiedząc, jakie rezultaty osiągnęlibyśmy, podejmując alternatywną decyzję, oceniamy na wyrost sytuację zastaną. Mamy jednak skłonność, aby po fakcie przypisywać wybranym opcjom pozytywne cechy (a odrzuconym negatywne), nawet jeśli nie mają one ze sobą nic wspólnego. Włożone zaangażowanie, czas, pieniądze i zasoby utwierdzają nas w podjętej decyzji. Na przykład posiadacze telefonu danej marki są przekonani o jego wyjątkowości i bezkonkurencyjności, utwierdzając się w przekonaniu, że podjęli słuszną decyzję przy jego zakupie. A to poprawia samopoczucie i wzmacnia efekt wspierania decyzji.
Złudzenie kontroli. Nadmiernie wierzymy w naszą umiejętność kontrolowania spraw, bardziej niż jest to możliwe. A to ostatecznie powoduje, że źle oceniamy ryzyko dotyczące określonego działania. Chodzi tu również o przekonanie, że im bardziej osobiście angażujemy się w określone działanie, tym mamy większy wpływ na jego przebieg. Dotyczy to również przeświadczenia o możliwości korzystnego wpływania za pomocą swoich działań na zdarzenia losowe. Przykładem mogą być ludzie, którzy nawet przy znikomej wiedzy na temat inwestowania czują, że potrafią kontrolować swoje aktywa.
Błędy poznawcze i heurystyki sprawiają, że funkcjonujemy sprawniej i szybciej. Dzięki nim zużywamy mniej zasobów poznawczych na procesy decyzyjne. Ale niektóre z nich nie ułatwiają, a wręcz przeciwnie - mocno przeszkadzają w podjęciu racjonalnej decyzji. Dlatego, dokonując ważniejszych wyborów, czy to w życiu zawodowym czy prywatnym, warto pamiętać o tych mechanizmach.
Jacek Przesmycki, Trener GRUPY ODITK
Zarządzanie konfliktem – ważny element dobrego przywództwa
Burza i pioruny, a potem ciche dni – znasz to? A może jednak od początku cisza, ale atmosfera w...
[więcej]Od czego zacząć, gdy spada sprzedaż?
Spadek sprzedaży stawia zarządzających firmą przed dylematem, jak najlepiej na zmiennym rynku...
[więcej]Czy sprzedawać wszystkim klientom?
Kiedy spadają przychody, rodzi się pokusa, by sprzedawać wszystkim klientom, którzy się pojawią....
[więcej]Zwinność jest wtedy, gdy piłka jest w grze – krótki przewodnik po AGILITY
W sporcie zwinność jest bezcenna. Szybkie podania, przejęcia, zmiany, przepływ energii między...
[więcej]Kogo zatrudnić na Dyrektora Sprzedaży? To zależy, co i jak ma sprzedawać
Firma chce się rozwijać, walczyć o rynek, w „covidowych” warunkach dodatkowo poszerzyła lub...
[więcej]Oczywiste problemy biznesowe i nieoczywiste odpowiedzi w czasach Covid-19
Wiele firm staje przed wyzwaniem dalszego projektowania swojego wzrostu w wyjątkowo zmiennym...
[więcej]Wirtualne przywództwo, czyli lider w digitalnym świecie
Przywództwo to świadomy wybór, sama charyzma nie wystarczy, by być dobrym liderem.
[więcej]Strategia w czasach pandemii
Często kryzys, obok zagrożenia, stwarza nowe okazje. Aby je dostrzec, trzeba być elastycznym....
[więcej]Tarcza 4.0. i kolejne zmiany w prawie pracy
Kolejna tarcza antykryzysowa wprowadziła sporo ważnych zmian w prawie pracy.
[więcej]BIM Koordynator – pierwsza linia obrony
2020 będziemy pamiętać jako rok Covid-19. Ale zapamiętamy go również jako rok gwałtownej rewolucji...
[więcej]Inne podejście do sukcesji
Wiadomo, że słowo 'sukces' kojarzy się pozytywnie. A co się stanie, kiedy dodamy do niego dwie...
[więcej]Are you ready to go online? Jak przygotować handlowców do transformacji sprzedaży
O transformacji sprzedaży do online mówiono od kilku dobrych lat, ale była to raczej aspiracja,...
[więcej]Projekt ekstremalny od środka – the good, the bad and the ugly
Niezwykłe czasy rodzą niezwykłe historie. Przedstawiam anatomię z projektu, który okazał się być...
[więcej]Jak motywować w nieprzewidywalnych czasach
Menadżerowie wciąż poszukują skutecznych sposobów motywowania swoich pracowników. A jeśli w tzw....
[więcej]O co tyle krzyku z odpornością psychiczną?
Wyobraź sobie, że jesteś wysoko w górach. Pogoda może zmienić się w każdej chwili. Czasem świeci...
[więcej]Ty kontra stres – o mądrej rozgrywce i przygotowaniu na nowe
Pamiętam, jak w 2008 roku pisałem artykuły o zarządzaniu stresem w obliczu kryzysu ekonomicznego,...
[więcej]Rozwój w czasach zarazy
Rozwój znajduje się w ćwiartce matrycy Eisenhowera: WAŻNE/NIEPILNE – tak pokazują moje...
[więcej]Liderze - doładuj pozytywne emocje
O różnicach pomiędzy byciem menadżerem a liderem powiedziano już bardzo dużo. Aktualna sytuacja to...
[więcej]Jak oswoić niepewność – redukuj swój lęk
Kto z nas lubi się bać? Nie chcemy lęku. Unikamy go na różne sposoby (mniej i bardziej zdrowe)....
[więcej]Praca zdalna – kluczowe kwestie prawne
W związku z przyspieszonym transferem do pracy zdalnej, stykamy się z pytaniami ze strony działów...
[więcej]Jak cię widzą, tak ci płacą – o znaczeniu ubioru w biznesie
Mówi się, że nie powinniśmy oceniać książki po okładce. A i tak często to robimy - wydajemy opinię...
[więcej]Zwinność wodospadu, czyli agile mindset
Turkusowe zarządzanie, samoorganizujące się zespoły, zwinność organizacji. Znamy to, prawda? Te i...
[więcej]Project management z perspektywy czasu – jak było i jak będzie
Kiedy poprosiliśmy ministra gospodarki o honorowy patronat nad konferencją Project Management,...
[więcej]Samoorganizujący się zespół? Tak, ale po sFRISowaniu
Typowa sytuacja: dołączyłeś do projektu Agile i wiesz, że macie stać się zespołem...
[więcej]Goodness is good for business – kilka słów o programach wellbeing
Weekend trwa jeszcze w najlepsze, a Ty myślisz tylko o tym, że następnego dnia musisz iść do pracy....
[więcej]Rozwój po nowemu – WOW w procesach rozwojowych
Zmiana pokoleniowa w firmach, wszechobecna technologia i rzeczywistość VUCA kształtują nowe...
[więcej]Taki mamy klimat – globalne ocieplenie a przyszłość zarządzania projektami
Nie lubimy zmian. Byłoby świetnie, gdyby sprawy mogły podążać ustalonymi od dekad ścieżkami, gdzie...
[więcej]Uważny, obecny i skuteczny, czyli mindfulness lidera
Nie masz chwili wytchnienia. Nadmiar obowiązków, presja, pośpiech, konflikty, zmiany, oczekiwania,...
[więcej]Digitalne docenianie – spróbuj, co ci szkodzi
Słowa mają siłę. Szczególnie te, które wyrażają docenienie. Ale jak ich używać, gdy zwykłe...
[więcej]Wdrożenie BIM to droga do sukcesu - o ile nie idziesz na skróty
W branży budowlanej, jednej z branż sektora bądź co bądź usługowego, sukces opisany jest w bardzo...
[więcej]Program rozwojowy od kuchni – doprawiony 70:20:10
Zainspirowała mnie ostatnio międzynarodowa firma dostarczająca produkty żywnościowe bezpośrednio do...
[więcej]Czy opłaca się inwestować w personal branding kadry menadżerskiej?
Czy inwestując w markę osobistą menadżera, nie pomagamy mu w gładkim przejściu do konkurencji?...
[więcej]Wódz z nerwami na wodzy
Jaka jest wspólna cecha menadżerów? Poza tym, że kierują ludźmi w organizacjach, zdecydowana...
[więcej]Załatwiony w białych rękawiczkach
Menadżerze, markę osobistą buduj wtedy, kiedy masz pracę.
[więcej]BIM - siła kompetentnego zespołu
Ostatni rok to czas niezwykle intensywnego rozwoju BIM (Building Information Modeling) w Polsce....
[więcej]Głodni doceniania, czyli słów kilka o roli docenienia w miejscu pracy
Paradoks dzisiejszych czasów: mnożą się programy uznaniowe i benefitowe dla pracowników, a poziom...
[więcej]Złoto ukryte u konstruktorów, czyli Design For Assembly (DFA)
Realia pracy konstruktorów zwykle wyglądają tak, że menadżerowie oczekują od nich sporego tempa. Bo...
[więcej]Jak, a nie co – kiedy proces jest ważniejszy niż cel
Ludzie odnoszący sukcesy i ich nieodnoszący mają takie same cele.
[więcej]Business acumen, czyli czy leci z nami pilot
Poprawa EBITDA o 2,5% jest jednym z celów strategicznych pewnej firmy. Brzmi sensownie. Ale czy...
[więcej]Menadżerze, chcesz „uczynić” ludzi odpowiedzialnymi?
Jednym z wyzwań, o których najczęściej mówią liderzy, jest brak odpowiedzialności w ich...
[więcej]