Początkowo stawiali cichy opór, z czasem zaczęły się plotki. Za plecami Ewy opowiadano o niej rzeczy obraźliwe, podważające jej kompetencje, niszczące dobre imię, przedmiotem złośliwych uwag stało się nawet niepełnosprawne dziecko Ewy – tak bardzo często zaczyna się nękanie.
Nie z założenia, nie dlatego, że ktoś postanowił zostać w pracy mobberem i konsekwentnie podąża obraną ścieżką. Źródłem molestowania moralnego są często nieporozumienia, brak umiejętności radzenia sobie ze stresem i zablokowane kanały komunikacyjne w organizacji. Właśnie dlatego zjawisko mobbingu może dotknąć każdej firmy. Niniejszy artykuł przedstawia najważniejsze wskazówki dla pracodawców, jak zabezpieczyć się przed występowaniem konfliktów z pracownikami lub wśród pracowników, które mogą być rozpatrywane w kategoriach mobbingu. Historia Ewy będzie tego ilustracją.
Mobbing jak chcą Skandynawowie, bullying jak przyjmuje się w krajach anglosaskich czy molestowanie moralne we Francji jest bardzo trudne do precyzyjnego zdefiniowania. Ustawodawstwo w rożnych krajach przyjmuje różne definicje, starając się występować w ochronie pracowników. W Polsce za mobbing definiuje się jako:
Działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Ta definicja, choć trudno odmówić jej trafności, nie odpowiada na wiele pytań o istotę mobbingu, posługuje się nieostrym pojęciem długotrwałości, nie rozstrzyga czy za działaniem mobbingowym muszą stać intencje sprawcy, czy też może być to sytuacja niekiedy niezależna od celów, które przyświecają działaniom osoby odpowiedzialnej za mobbing. Tzn. czy może być on "efektem ubocznym" innych działań.
Mobbing to nie tylko problem dla pracowników. Pracodawcy zbyt często nie dostrzegają korzyści w przeciwdziałaniu mu. Występowanie tego zjawiska stanowi dla firm duże ryzyko, mobbing prowadzi do szeregu problemów: dezintegracji zespołu, spadku wydajności pracowników, zwolnień podnoszących koszty rekrutacji, uszczerbku na wizerunku firmy, kosztownych procesów sądowych.
Nękanie nierzadko przyjmuje formę utajoną, którą trudno jest nie tylko wykryć, ale i zwalczać. Kodeks pracy zobowiązuje jednak pracodawcę w art. 94(2) do przeciwdziałania mobbingowi oraz nakłada na niego odpowiedzialność odszkodowawczą za jego wystąpienie.
Obok mobbingu pracownicy często wnoszą także powództwa o odszkodowania z tytułu dyskryminacji i naruszenia zasad równego traktowania w zatrudnieniu. Od 1 stycznia 2011 roku obowiązuje ustawa antydyskryminacyjna, która nakłada na pracodawców obowiązek udowodnienia przed sądem, że roszczenie pracownika jest pozbawione podstaw - to pracodawca, a nie wnoszący pozew pracownik musi udowodnić, że dyskryminacja nie miała miejsca.
Ewa została zatrudniona na stanowisku szefa kuchni w stołówce, jej poprzedniczka odeszła na emeryturę. Pracodawca zatrudniając Ewę przedstawił swoje oczekiwania. Kierownictwu firmy zależało na tym, aby wprowadzić zmiany w sposobie funkcjonowania kuchni. Posiłki miały być przygotowane według najnowszych metod pozostających w zgodzie z osiągnięciami nauki w dziedzinie dietetyki, jedzenie miało być zdrowsze, a proces przygotowania posiłków bardziej nowoczesny. Personel kuchni o planowanych zmianach został poinformowany przez Ewę, nie przez dyrekcję, i uznał, że skoro ona jest autorką pomysłu oraz, że skoro chce wprowadzić zmiany, nie jest zadowolona z dotychczasowej pracy kuchni. Pracownicy kuchni nie zaakceptowali zmian, które Ewa starała się wprowadzić, aby sprostać oczekiwaniom, jakie wobec niej miał pracodawca.
Bardzo często ulegamy mitowi, że mobbing dotyczy relacji pracownik-pracodawca. Wbrew temu przekonaniu, molestowanie moralne należy postrzegać w kategoriach zachowań w grupie, gdzie niekoniecznie pozycja i władza jednostki odgrywają pierwszorzędne znaczenie. Dobrze pokazuje to analogia, która pozwoliła zauważyć jak działa mobber. Okazuje się, że mobbing nie jest wcale wyłącznie charakterystyczny dla świata pracy. Wśród zwierząt i dzieci występują te same zachowania, które obserwujemy w biznesie. Chodzi o izolowanie dwóch kategorii jednostek. Zarówno zwierzęta jak i dzieci bardzo często wykluczają ze swojego stada lub grupy osobniki najsłabsze, ale i najsilniejsze. Te, które są problemem - jak stary lew dla stada, czy dziecko, które słabo gra w piłkę nożną i jest obciążeniem dla klasowej drużyny. Z drugiej strony odtrącenie dotyka bardzo często ponadprzeciętnych - u zwierząt samice, które cieszą się szczególnym powodzeniem u samców, czy małych prymusów, których koleżanki i koledzy izolują jako lizusów i kujonów. Ten mechanizm, obecny także wśród pracowników doskonale ilustruje, że do mobbingu może dojść ze strony współpracowników zazdrosnych o nasze sukcesy lub mało tolerancyjnych wobec naszych słabości.
Co więcej, powyższy przykład obrazuje, że mobberem może być grupa, a nie sama jednostka. Przemoc psychiczna w pracy nie musi być dziełem wyłącznie jednej osoby, czasem powstanie zbiorowej niechęci wobec współpracownika lub współpracowniczki może prowadzić do jej odtrącenia, wykluczenia i skrzywdzenia.
Ewa bezskutecznie próbowała uzyskać od swoich przełożonych opis swojego stanowiska, co legitymizowałoby jej wymagania wobec personelu. Przełożeni odmówili, a naleganie Ewy zinterpretowali jako niesubordynację. Kucharki uznały ten stan rzeczy za dowód na to, że kierownictwo firmy jest po ich stronie, co oczywiście nasiliło ataki na Ewę. Dyskusje, brak subordynacji, sabotowanie decyzji Ewy nie miały końca. Świadkiem jednej z bezowocnych rzekomo rozmów Ewy z kucharkami był jej bezpośredni przełożony. Zaprosił ją na rozmowę. Kiedy weszła do pokoju szefa, poczuła się, jakby stała przed sądem, została surowo skrytykowana bez możliwości wyjaśnienia swojego stanowiska, a następnie zaproponowano jej dłuższe zwolnienie lekarskie, które natychmiast wypisał zakładowy lekarz.
Przykład Ewy pokazuje jak bardzo pojęcie mobbingu wymyka się prostym podziałom. W szczególnie niekorzystnych okolicznościach, może powstać spirala odrzucenia, za którą będą stać koledzy z pracy, a więc pewna zbiorowość, która w dodatku może cieszyć się ignorancją ze strony pracodawcy, który sam w ten sposób staje się współmobberem. Zamiast aktywnie zaangażować się w zażegnanie konfliktu, pracodawcy często traktują je jako nieistotne spory pracowników, którzy sami powinni je rozwiązywać. Co gorsza, jeżeli dochodzi do nich na linii menedżer średniego szczebla - jego podwładni, problem rozpatruje się w kategoriach braku kompetencji menedżera w zarządzaniu zespołem.
Pracodawcy mają jednak możliwość lepszego wykrywania zjawisk mobbingowych i uchylenia się od skutków zaistnienia mobbingu, nawet jeżeli przed sądem zostanie dowiedzione, że faktycznie miał on miejsce. Służą temu:
Od zarzutu naruszenia zasad równego traktowania w zatrudnieniu chroni tworzenie obiektywnych warunków oceny pracowników i edukacja załogi w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji. Szczególnie ważne powinny być szkolenia dla pracodawców, ponieważ w sporze o dyskryminację, nękanie mogą one uchronić firmę od konieczności wypłaty wysokich zadośćuczynień pracownikom dotkniętym mobbingiem.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 sierpnia 2011 r. (sygn. I PK 35/11) orzekł, że choć przeciwdziałanie mobbingowi jest obowiązkiem pracodawcy, to jeżeli firma wdraża elementy polityki antymobbingowej i szkoli pracowników z rozpoznawania i zwalczania mobbingu - może zostać zwolniona z konieczności wypłaty odszkodowań i zadośćuczynień, nawet jeśli pracownik faktycznie został dotknięty mobbingiem. Stawia to pracodawców w zupełnie nowej sytuacji, w której aktywne działania szkoleniowe mogą zabezpieczyć firmy przed ponoszeniem odpowiedzialności za konflikty pracownicze, kończące się wysokimi i niepotrzebnymi kosztami.
To mobber będzie odpowiadać wobec ofiary molestowania moralnego w pracy, a nie pracodawca, który bardzo często o fakcie występowania mobbingu dowiaduje się z chwilą, gdy otrzyma pozew z sądu. Dzisiaj, jeżeli firma stosuje programy szkoleniowe przeciwdziałające mobbingowi - taka sytuacja nie będzie już możliwa. Pracodawcy będą odpowiadać za swoje zaniechania w działaniach zmierzających do wyeliminowania mobbingu, ale nie będą już ponosić samego ryzyka jego wystąpienia.
Szkolenia, wdrożenie regulaminów antymobbingowych określających procedurę przeciwdziałania temu zjawisku na poziomie zakładu pracy, wyłonienie pełnomocników ds. przeciwdziałania mobbingowi przez zarządy firm i współpraca z pracownikami to najlepsze sposoby nie tylko na uniknięcie odpowiedzialności prawnej pracodawców, ale także na ograniczenie ryzyka wystąpienia mobbingu.
Sytuacja Ewy została przytoczona na podstawie H. Leymann, The Content and Development... za M. Romer, M. Najda, "Mobbing w ujęciu psychologiczno-prawnym".
Grzegorz Ilnicki - Trener GRUPY ODITK
Czy zdarzyło Ci się utknąć na trudnym problemie technicznym, a jego rozwiązanie wydawało się...
Testy psychometryczne zyskują na popularności zarówno w edukacji, jak i w biznesie. Ich unikalna...
Świadomość własnego stylu pracy, czyli podejścia do codziennego wykonywania zadań, może znacząco...
„Ciągle jeszcze się uczę” - miał powiedzieć pewnego dnia Michał Anioł. Ten wyjątkowy twórca epoki...
Na zmianę potrzebnych nam umiejętności/kompetencji wpływa świat, w którym żyjemy. Na jakie future...
W dzisiejszym dynamicznym środowisku biznesowym sukces organizacji nie zależy tylko od efektywności...
Jestem wielkim entuzjastą sztucznej inteligencji (AI). Ogromne wrażenie robi na mnie szybki rozwój...
Executive coaching wg N.E.W.S.®
Ostatni kwartał roku to czas wzmożonych negocjacji. Wydajemy budżety, walczymy o budżety, umowy,...
Karolina, menadżerka dużego zespołu, jadąc jak co dzień do pracy, tym razem płakała. Zawsze...
Czy wiesz, jak czerpać radość z codziennych czynności i jak zarażać nią nawet największych...
Powiem to wprost – jeżeli chcesz mieć odpowiedzialnych ludzi, musisz zadbać o ich poczucie...
Współcześni inżynierowie i menadżerowie to nie tylko osoby zarządzające procesami, projektami czy...
W 2018 roku Instytut Gallupa przeprowadził badania, z których wynika, że ludzie mający okazję...
Jak odróżnić inżyniera, który będzie żyłą złota dla firmy ze względu na swoje pomysły, od innego,...
Pozyskiwanie Talentów z rynku pracy jest nie lada wyzwaniem, ale ich retencja w organizacji jest...
Coaching menadżerski, temat znany od dawna, dziś przeżywa swój renesans. Dlaczego? Bo żyjemy w...
Z marką osobistą jest jak z pogodą - zawsze jakaś jest. Nie każdemu będzie to odpowiadać! Nawet...
Prowadząc szkolenia i praktyczne warsztaty z technik rozwiązywania problemów narzędziami TRIZ,...
Eskalujący konflikt, mobbing, dyskryminacja i molestowanie są ukrytą zmorą niejednej organizacji....
Choć wiele firm w ostatnich miesiącach podjęło decyzję o częściowym lub pełnym powrocie do biur,...
Wyobraź sobie stację badawczą zlokalizowaną na dnie oceanu. To podwodne laboratorium jest też domem...
Praca na „pół gwizdka”, „mi to lotto”, „co ubijesz, to ujedziesz”, „jak zarobić, żeby się nie...
Przypomnij sobie sytuację, kiedy musiałeś rozwiązać jakiś problem, np. naprawić coś, co się zepsuło.
Czy znasz to uczucie, gdy w zasadzie dbasz o siebie, jednak coraz częściej boli Cię głowa,...
Jakie działania rozwojowe otrzymali menedżerowie w Twojej organizacji w 2022 roku? Jaki rozwój im...
Głośne dyskusje i słynne słowo „ZARAZ”. Foch i trzaskanie drzwiami. Posiłek, który ciągnie się...
Poznaj Roberta. Pracuje w firmie od dłuższego czasu. Świetnie radzi sobie ze wszystkimi, nawet...
Ewa rozpoczyna pracę na produkcji. Porusza się po firmie i przydzielonych zadaniach jak we mgle....
W biznesie rzadko jakiś trend jest tak jednoznaczny i długoterminowy jak aktualna fala zmian...
Projektowanie produktów i usług powinno być wyraźnie połączone z potrzebami ich odbiorców. Czy tak...
Ostatnie dwa lata zmieniły krajobraz naszych biur i sposób pracy. Model pracy hybrydowej zostanie z...
W nowej rzeczywistości każda organizacja potrzebuje nie tylko przetrwać kryzysowy czas, ale...
„Nie ma zespołu bez zaufania” jak twierdzi Paul Santagata (Head of Industry w Google). Twierdzenie...
Potrzeba nam dziś rewolucyjnych, dysruptywnych innowacji - tysięcy nakładających się większych i...
Jak to jest, że 80% badanych Polaków uważa, że warto doceniać, chciałoby być docenianym częściej i...
Jeśli przed pandemią - choć z trzaskiem - dźwigaliśmy braki w kulturze komunikacji czy współpracy w...
VUCA Times, globalizacja, Big Data, automatyzacja, robotyzacja, zamiana towarów w usługi, zwinne i...
Nie zawsze łatwa decyzja o odejściu z poprzedniej firmy, nowe środowisko i zadania, a to wszystko w...
Trudno nie dostrzegać symptomów zmian klimatu. Nie tylko zarządzający, ale też pracownicy firm na...