O co tyle krzyku z odpornością psychiczną?

Wyobraź sobie, że jesteś wysoko w górach. Pogoda może zmienić się w każdej chwili. Czasem świeci słońce, a czasem pojawia się wichura i ostry deszcz. Pomimo trudności podążasz dalej, krok za krokiem.

Widoki wokół napawają radością. Kiedy droga jest przyjemna, cieszysz się, że jesteś w tym właśnie miejscu i doświadczasz takiego piękna. Ale kiedy wspinasz się po ostrych skałach i droga wydaje się wyzwaniem ponad twoje siły, zaczynasz się zastanawiać: Po co ja tu jestem? Co jest za zakrętem? Iść dalej czy zawrócić? Walczyć? A może się poddać?

Życie to podróż pełna takich dróg i zwrotów akcji. Znane powiedzenie mówi: "Co nas nie zabije, to nas wzmocni". Czy tak jest w istocie?

Każdy z nas w inny sposób radzi sobie z wyzwaniami obecnej sytuacji. W dalszej części tego artykułu wyjaśnię, czym w praktyce przejawia się odporność psychiczna. Wyjaśnię też, że można i trzeba ją wzmacniać.

Twardym trzeba być, nie miękkim

Na początek trochę teorii. Termin "odporność psychiczna" wprowadzili w latach 90-tych Doug Strycharczyk (dyrektor AQR International) oraz Peter Clough (psycholog sportu). Opisali ją jako: "jedną z cech osobowości, która w dużym stopniu odpowiada za to, w jaki sposób radzimy sobie z wyzwaniami, stresem i presją, niezależnie od okoliczności".

Opracowali również narzędzie badające poziom odporności psychicznej (MTQ48), które do dzisiaj jest uznawane za niezawodne i stosowane w sporcie, armii i biznesie. Bazuje ono na czterech kluczowych składnikach odporności psychicznej, ujętych w modelu 4C:

1. KONTROLA (Control), ze składowymi: poczucie wpływu oraz stopień kontroli emocji. Jest to poziom, w jakim czujesz, że kontrolujesz swoje życie, w tym emocje i poczucie sensu życia oraz masz wpływ na swój los. Jeśli jesteś wysoko na skali kontroli, to znaczy, że nie poddajesz się w szukaniu rozwiązań i kontrolujesz swoje emocje.

2. WYZWANIE (Challenge), mówiące o wyjściu poza własne możliwości oraz chęć ciągłej nauki. Jest to stopień, w jakim umiesz dostosować się do okoliczności. Bycie wysoko na skali oznacza, że zmiany i przeciwności losu postrzegasz raczej jako szanse, a nie zagrożenia. Niska skala wyzwań może oznaczać, że postrzegasz zmianę jako zagrożenie, a ze strachu przed porażką starasz się unikać nowych sytuacji.

3. ZAANGAŻOWANIE (Commitment), które mówi o tym, jak bardzo jesteśmy zorientowani na zakończenie zadania oraz osiąganie celów. Jest to zakres twojego osobistego skupienia i niezawodności.

4. PEWNOŚĆ SIEBIE (Confidence), składająca się z wiary we własne umiejętności oraz pewności w relacjach interpersonalnych. Jest to stopień, w jakim wierzysz we własne możliwości i zdolności. To twoja wiara w siebie i przekonanie, że możesz wpływać na innych.

Badania potwierdzają, że ludzie odporni psychicznie częściej postrzegają trudności jako szanse, posiadają zdolność szukania nowych rozwiązań, pomimo braku sukcesu. Łatwiej im zachować energię do działania, efektywniej poruszają się w warunkach presji i lepiej radzą sobie w sytuacjach wysokiego stresu. Dzięki umiejętności patrzenia na sprawę z dystansu łatwiej panują nad emocjami. Im mniejsza skala tych umiejętności, tym osoba jest bardziej wrażliwa, trudniej jej wrócić do równowagi i zachować spokój w każdej sytuacji.

"Weź się w garść!" vs "Jak możesz ty brutalu?"

Ostatnio prowadziłam warsztat online z grupą menadżerów, który dotyczył obecnych wyzwań związanych z pandemią koronawirusa. Sytuacja pracowników zmieniła się z dnia na dzień. Wiele osób doznało szoku. Oprócz lęku o zdrowie i miejsce pracy pojawiła się konieczność zmierzenia się z nowymi wyzwaniami, takimi jak zmiana systemu pracy, trudności z osiąganiem celów czy też wymogami nowych kompetencji, które wcześniej nie były potrzebne. Menadżerowie, jak sami o sobie mówili, stali się bardziej psychologami niż szefami kontrolującymi wyniki.

Część menadżerów stała na stanowisku "szybko i skutecznie": "Należy dzwonić do klientów, sprzedawać. Nie ma na co czekać. Cele muszą być osiągnięte. Firma musi funkcjonować". Druga część menadżerów stawała w oporze: "Jak możecie tak mówić? Klienci często są w trudnej sytuacji. Myślą o przetrwaniu, a nie nowych inwestycjach. Nie możemy ich nękać. Dla naszych pracowników to zupełnie nowa sytuacja. Muszą się nauczyć nowych rzeczy, pracy zdalnie. Trochę empatii...".

I choć pewnie zdania będą podzielone, trudno się nie zgodzić z jednym i drugim stanowiskiem. Ta historia pokazuje, że w obliczu trudności pojawiają się różne reakcje. Z jednej strony bardzo ważne jest, aby szukać rozwiązań, myśleć racjonalnie i odnaleźć się w nowej sytuacji tak szybko, jak jest to możliwe. Jednak z drugiej strony należy zadbać o tych, którzy emocje odczuwają w głębszym stopniu i potrzebują więcej czasu na to, aby ruszyć do przodu.

Odporność psychiczna jest bardzo potrzebna, szczególnie w dzisiejszych, trudnych czasach. Powiedzmy sobie szczerze: twardym często żyje się łatwiej. Ale czym byłby świat bez wrażliwości i rozwiniętej empatii, bez osób patrzących bardziej sercem niż umysłem? Wyobraźmy sobie, że wszyscy jesteśmy twardzi jak skała. Czy byłoby to dobre rozwiązanie dla świata?

Twórcy modelu 4C przekonują, że większość z nas posiada przynajmniej średnią odporność psychiczną. To oznacza, że często wystarczy wzmocnić niektóre obszary, co jest dobrą wiadomością dla wrażliwców, którzy chcieliby w większym stopniu uelastycznić się w obliczu trudności i zachodzących zmian.

"Poprawiam koronę i idę dalej"

Wielbiciele hitów kinowych z ubiegłego wieku na pewno pamiętają jedną z kwestii filmu "Rocky": "W życiu nie chodzi o to, jak mocno możesz uderzyć, ale o to, jak mocno możesz dostać i iść dalej do przodu". Odporność psychiczną można, a nawet trzeba wzmacniać poprzez ćwiczenia i zmianę nawyków. Pozwala to szybciej pójść do przodu, zachowując swoją wewnętrzną wrażliwość.

Co robić, aby nie poddać się presji, stresowi, nie załamać się pod ciężarem wyzwań? Przede wszystkim ćwiczenie nowych umiejętności wzmacniających odporność psychiczną należy traktować bardzo indywidualnie. To, co służy jednemu, nie oznacza, że służy wszystkim.

Poniżej kilka wskazówek, na co warto zwrócić uwagę, budując odporność psychiczną:

1. Otwórz się na nowe umiejętności. Rozwój nie boli. Czasem może boli, ale za to później satysfakcja jest ogromna.

2. Ustalaj cele krótkoterminowe. Koniecznie takie, które są realne. Jest większa szansa, że obdzwonisz 10 znajomych w poszukiwaniu nowej pracy, niż ją znajdziesz w ciągu tygodnia. Dlaczego cele krótkoterminowe? Ponieważ łatwiej jest o sukces, a sukces buduje i dodaje energii. Dlatego pamiętaj o realności celów.

3. Wyjdź poza strefę komfortu. Czasem najtrudniejszy jest pierwszy krok. Warto pokonywać lęki. Zacznij od tych, które możesz pokonywać w sposób kontrolowany, najlepiej przy wsparciu innych. Pamiętaj, że strach ma wielkie oczy, a badania mówią, że zazwyczaj 99% naszych lęków nie ma przełożenia na rzeczywistość.

4. Poszukaj pozytywnego wsparcia. Oczywiście najlepiej wśród rodziny i przyjaciół. Jeśli jednak tak się wydarzyło, że w twojej okolicy odbywa się zjazd marud i malkontentów, koniecznie włącz radary i poszukaj innego towarzystwa. Choćby chwilowo. Pozytywnie myślące osoby dadzą ci więcej energii i siły, którą możesz później podzielić się z rodziną i przyjaciółmi.

5. Ty również myśl pozytywnie. Niezależnie jak banalnie to brzmi, naprawdę w każdej sytuacji można odnaleźć coś pozytywnego, co otworzy nowe możliwości. Nawet jeśli nie teraz, to w przyszłości. Trudności czy porażki to naprawdę nie jest koniec świata. Kiedy opadnie kurz, warto zadać sobie pytania: "Co ta sytuacja chce mi powiedzieć? Czego mogę się z niej nauczyć?". Pozwoli ci to również zarządzić emocjami.

6. Zadbaj o siebie. Żeby budować odporność psychiczną, ważne jest, by dysponować zasobami siły wewnętrznej. Tak, to ta sama, która odpowiada za wytrwałość w postanowieniu "od jutra się odchudzam, biegam, nie palę itd.". Pamiętaj, że siła wewnętrzna jest jak naczynie, które trzeba regularnie napełniać, aby się nie wyczerpało. Dlatego dbaj o swoją energię każdego dnia.

Wszyscy możemy przetrwać największe trudności. Warto jest jednak zadbać o to, w jakiej kondycji wyjdziemy z mniejszych lub większych bojów. A w tym przydaje się wzmocniona odporność psychiczna.

Izabela Żyłka, Trener GRUPY ODITK