Okresowa czy rozwojowa - przygotowanie do rozmowy oceniającej

Temat ocen okresowych budzi wiele kontrowersji. Samo słowo „ocena” ma z założenia negatywny wydźwięk i choć nie lubimy być oceniani, to sami wydajemy oceny każdego dnia.

W życiu społecznym i zawodowym nieustannie trwa proces oceniania i wartościowania postaw, umiejętności czy zachowań. Paradoks ocen polega na tym, że z jednej strony się ich boimy, a z drugiej pożądamy. Dlaczego? Bo mamy świadomość, że błędna ocena generuje koszty. W praktyce może oznaczać wybór niewłaściwego partnera życiowego, firmy czy po prostu złą decyzję. Chcemy znać wartość ludzi i sytuacji, na których opieramy naszą codzienność, a czasem i przyszłość. To, co nas złości u innych, to skłonność do nadmiernego upraszczania tej wartości. To, o czym zapominamy - to fakt, że my również upraszczamy. A zatem warto siebie zapytać: Jeśli codziennie funduję sobie prawo, by oceniać mojego pracownika/szefa lub innych ludzi, to czy oni mają takie samo prawo względem mnie?

Jednym z uproszczeń organizacyjnych jest to, że w większości firm tego typu rozmowy bywają pojedynczym wydarzeniem, a nie elementem całego systemu regularnych rozmów z pracownikiem. To tak, jakbym chciała dobrze prowadzić samochód, siadając za kółkiem raz czy dwa razy do roku. W takiej sytuacji nie dziwi fakt, że każdy chce już mieć to za sobą. Eskalacja dyskomfortu przed oceną okresową jest zatem wynikiem odwlekania bieżącego odczucia dyskomfortu w codziennych relacjach zawodowych. Prędzej czy później on i tak zapuka do naszych drzwi. I co wówczas? A. Toffler pisał: "Czarnowidztwo jest jednym z najłatwiejszych sposobów udawania mądrości". Dlatego pierwsze, co możesz zrobić, to przestać zajmować się tak bardzo własnym dyskomfortem. Ludziom bardzo dobrze robi okresowe "zdejmowanie" uwagi z samych siebie. Podsumowując, warto zadać sobie pytanie: W jaki sposób na swój dyskomfort lub jego brak w związku z oceną pracuję przez cały rok?

Niektóre osoby mówią, że już sam fakt oceny jest dla nich uwłaczający. Cofa do okresu dzieciństwa, szkoły, a nade wszystko zależności, spod której chcieli się wyrwać, marząc o dorosłości. Tymczasem dorosłość zafundowała oceny okresowe. Pozwólcie, że posłużę się tu pewną historią. Dwie kobiety rozmawiają o pracy. Jedna wyraźnie żali się drugiej: "Biorę udział w najtrudniejszych przetargach, o najwyższe stawki, tam, gdzie nikt inny palcem nie kiwnie". Druga odpowiada: "Czyli firma ma do ciebie duże zaufanie, wysyłając cię do walki o tak duże pieniądze." "Nigdy o tym nie myślałam w ten sposób"- odpowiada żaląca się. Nasz umysł zawsze nadaje znaczenie sytuacjom, w których się znaleźliśmy. A zatem warto odpowiedzieć na pytanie: Jakie ja nadaję znaczenie rozmowie z moim szefem, pracownikiem? Jeśli znaczenie oceny towarzyszy nam jeszcze od szkoły podstawowej, to być może najlepszy moment, by je zaktualizować, przewietrzyć lub po prostu wymienić.

Rozmowy, w których ocenia się naszą pracę, zaangażowanie lub rozmowy, w których to my sami prosimy o informację o naszym wkładzie, wymagają odwagi. Angielskie słowo "courage" (odwaga) pochodzi od łacińskiego "cor", czyli serce. W dawnych czasach odwagę rozumiano jako zdolność mówienia "tego, co leży nam na sercu". Nie tylko, co ja mam w sercu względem ciebie, ale i co mam względem siebie samego. A zatem oznaczała otwartość, szczerość i autentyzm. Wartości dziś pożądane i jednocześnie starannie limitowane. Pięknie ten paradoks pokazała Brene Brown pisząc: "Wrażliwość to ostatnia rzecz, jaką chcę, abyś we mnie widział i pierwsza, której szukam w tobie". Pamiętajmy o tym, siadając do rozmów.

Jeden z "gorących" wątków związanych z oceną dotyczy tego, jak postrzegamy osobę, która będzie nas oceniać. Nasza obawa przed tym, czego się spodziewać, może być w niektórych przypadkach uzasadniona. Pomocna bywa teoria: człowiek człowiekowi nauczycielem. Pomaga skoncentrować swoje myśli nie na osobie, która nas ocenia, ale na tym, czego mnie kontakt w relacji z tą osoba uczy o sobie samym. Bo jeśli nie zamierzam opuszczać swojego szefa, ani on nie decyduje się rozstać ze mną, to pozostaje mi ćwiczyć odwagę w tej relacji.

Kiedy cele i oczekiwania są niejasne, a kryteria oceny tychże celów mgliste, to pracownicy nie mają poczucia, że ich wysiłki doprowadzą do zadowalającej oceny. Dlatego tak ważne jest to, że przez cały rok pracuje się na konkretnych celach, które wiadomo, jak będą mierzone. Wówczas ocena nie jest zaskoczeniem, a raczej okazją, by wyciągać z niej wnioski i projektować przyszłość. To samo dotyczy celów jakościowych, które warto definiować. Bo wyobraźmy sobie sytuację, w której szef ocenia nasze zaangażowanie, ale nie określił wcześniej, co przez nie rozumie. Jest duża szansa, że miniemy się w tej ocenie. Rzetelne kryteria oceny powinny być ściśle powiązane z aktywnościami, które pracownik wykonywał przez rok, o efektach, których był na bieżąco informowany i o których mógł swobodnie rozmawiać. Z punktu widzenia bycia osobą ocenianą rozmowa okresowa może być jedyną okazją, by w końcu wprost zapytać przełożonego: Jak widzi nasz potencjał? Które z naszych działań postrzega jako najbardziej skuteczne, wartościowe? Jakich zmian od nas oczekuje? Jeśli pójdziemy na rozmowę z osobistym celem (np.: dowiem się, jakie mam szanse na awans), to zadbamy o sens tej rozmowy dla siebie. Jeśli szef nie odpowie na pytanie, życzliwie zapytajmy po raz drugi. Jeśli mimo to nie odpowie - przynajmniej zostaniemy z poczuciem, że braliśmy sprawy w swoje ręce.

Wszyscy mamy świadomość, że rozmowy okresowe, to dla niektórych osób swoisty marketing osobisty. Ludzie mają skłonność do wysokiej oceny swoich działań. To stawia oceniających i ocenianych w trudnej sytuacji, w której żadna dobra wiadomość może nie okazać się wystarczająco dobra.

Podsumowując, jest taka metafora, która mówi o tym, że jak człowiek stoi za blisko, to widzi tylko drzewa, jak nabierze dystansu - widzi las. Życzę każdemu takiej perspektywy dystansu wobec tego, co nas "męczy" w tych rozmowach. Za przewodnika proponuję obrać konkretny cel dla siebie na rozmowę, a wówczas ma ona szansę stać się nie tylko okresową ale i rozwojową.

Jolanta Blaszkowska-Bastian, Trener