Sposób na "syndrom szczupaka"

Termin „syndrom szczupaka” pochodzi od eksperymentu przeprowadzonego przez niemieckiego zoologa Karla Möbiusa.

Eksperyment polegał na umieszczeniu tytułowego szczupaka w sporym akwarium, które przedzielono na dwie części szybą. Do jednej wpuszczono szczupaka, a do drugiej małe ryby będące jego naturalnym pożywieniem. Za każdym razem, gdy szczupak próbował atakować rybki - boleśnie uderzał w szklaną przegrodę.

Po pewnym czasie wyjęto szybę i małe ryby zaczęły pływać tuż obok swego wroga. Ten jednak zachowywał się tak, jak gdyby ich wcale nie zauważał. Doświadczenia wcześniejszych bolesnych uderzeń i brak sukcesów w polowaniu niejako wyryły w jego neuronach "mentalną koleinę", by nie atakować.

Podobnie jest z nami - stykając się z nowym problemem, odwołujemy się do wcześniejszych doświadczeń, stereotypów i przekonań, które mogą okazać się w danej sytuacji ograniczające. W tym wypadku syndrom szczupaka objawia się swojego rodzaju "blokadą" na nowe pomysły. Kłopot w tym, że nie jesteśmy w stanie zweryfikować czy wpadliśmy w myślowe "koleiny". Oprócz braku nowatorskich pomysłów nie widać innych symptomów "syndromu szczupaka". Nie wiemy, jak bardzo przytłaczają nas "koleiny" w myśleniu.

Podczas szkoleń z rozwiązywania problemów uzmysławiam uczestnikom, że poszukiwane rozwiązanie było tuż na wyciągnięcie ręki, lecz nie potrafiliśmy go zauważyć. Tak było w przypadku jednej z firm produkcyjnych. Inżynierowie projektujący dozowniki ręczników papierowych nie potrafili przez lata przeskoczyć mentalnej blokady. Zawsze ręczniki odwijano z rolki od zewnątrz. Aż ktoś, z poza branży, wpadł na to, że odwijanie papieru od wewnątrz rolki może mieć więcej zalet.

Najczęściej stosowanymi sposobami na wybicie z "mentalnych kolein" są proste narzędzia do pobudzania kreatywności typu "burza mózgów". Ich wada polega na tym, że nie dają powtarzalnych efektów. Wyjściem z tej sytuacji może być inne podejście do rozwiązywania problemów. Mało kto wie, że rosyjski badacz wynalazczości - Henryk Altszuller, wykonał niezwykłą pracę, w efekcie której powstał TRIZ (Teoria Rozwiązywania Innowacyjnych Zadań). Altszuller, pracując w biurze patentowym, zauważył, że ponad 99% wniosków patentowych nie tworzy nowej koncepcji, a jedynie odkrywa na nowo rozwiązania znane z innej branży. Zauważył, że możliwość przeniesienia pomysłów z innych dziedzin niezwykle podnosi kreatywność. Znalazł sposoby, jak można efektywnie używać inspiracji z mniej znanych nam obszarów. Tak powstały narzędzia do pracy nad innowacyjnymi rozwiązaniami. Wprawdzie poznanie TRIZ zajmuje znacznie więcej czasu niż burza mózgów, lecz efekty zastosowania są odpowiednio dużo korzystniejsze i dają powtarzalne efekty.

Dziś TRIZ to cały zestaw narzędzi z algorytmami postępowania do systematycznego dochodzenia do nowatorskich pomysłów. Korzystają z niego duże organizacje na całym świecie. Miesięcznik Forbes (w artykule: What Makes Samsung Such An Innovative Company?) opisuje kulisy sukcesu firmy Samsung, wskazując na jego źródło we wdrożeniu TRIZ. Pozwoliło to koncernowi na zdystansowanie konkurentów w innowacyjności.

Do Polski TRIZ dociera głównie dzięki zainteresowaniu koncernów zachodnich jak Fiat czy Siemens, mających swoje fabryki w kraju. Świat korzysta z niego szczególnie przy wspomaganiu rozwiązywania problemów R&D. W Polsce narazie najszybciej znalazł uznanie przy rozwiązywaniu problemów produkcyjnych i nowych wdrożeń.

TRIZ wprawdzie wymaga więcej wysiłku, by się go nauczyć, jednak przebija inne metodologie efektywnością. W Polsce jest jeszcze stosunkowo nowy, choć już używany przez kilka firm, głównie do rozwiązywania problemów produkcyjnych. Pierwsze efekty są bardzo obiecujące.

Michał Hałas, Ekspert TRIZ, GRUPA ODITK