Taki mamy klimat – globalne ocieplenie a przyszłość zarządzania projektami

Nie lubimy zmian. Byłoby świetnie, gdyby sprawy mogły podążać ustalonymi od dekad ścieżkami, gdzie natura i klimat uznawane były za niezmienne i mało istotne tło naszych działań. A jednak branża project management musi przygotować się na radykalne zmiany.

Na świecie jest to coraz szerzej rozważany wątek. Już kilka lat temu powstało obszerne brytyjskie opracowanie omawiające wpływ klimatu na project management i vice versa. W Polsce jednak wciąż właściwie nie mówi się o klimacie w kontekście definiowania i realizacji projektów. A funkcjonujący od lat konsensus naukowy oraz budująca się w bezprecedensowym tempie świadomość społeczna nie pozostawiają złudzeń: globalne ocieplenie będzie miało wpływ na gospodarkę, firmy, społeczeństwo i życie każdego z nas.

Zmiany klimatyczne, jakie zajdą w ciągu kolejnych lat, będą drastyczne. Będziemy musieli podjąć daleko idące kroki przeciwdziałające ociepleniu albo przyjąć konsekwencje wyższych temperatur i wszelkich tragicznych skutków, jakie za sobą ciągną.

Projekty i zarządzanie nimi są głównym sposobem wdrażania przemian w firmach, organizacjach oraz społecznościach. Zarządzanie projektami będzie fundamentalnie istotne zarówno w działaniach zapobiegawczych i adaptacyjnych, jak i będzie musiało sprostać wyzwaniom związanym z nowymi warunkami środowiska.

Oto kilka obszarów, w których globalne ocieplenie przekłada się wprost na zarządzanie projektami.

Uruchamianie projektów - co się zmieni?

Zmiany klimatu skłonią firmy i organizacje publiczne do uruchomienia licznych przedsięwzięć.

Z jednej strony trzeba będzie adaptować się do zmian środowiska - podnoszący się poziom morza, długie okresy suszy czy letnie fale upałów przełożą się na konieczność realizacji projektów w sektorze portowym i hydrotechnicznym, w agrotechnice i handlu żywnością czy w zarządzaniu miastami i służbą zdrowia.

Z drugiej strony kolejne międzynarodowe szczyty klimatyczne, w tym ostatnie porozumienia paryskie, wyznaczają cele dla zatrzymania globalnego ocieplenia, a przede wszystkim redukcji emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych. Z realizacją tych celów i postanowień jest różnie i "stojąca węglem" Polska jest zdecydowanie w gronie "hamulcowych" zmian. Jednak już w perspektywie kilku lat, również na naszym rynku, odczujemy konieczność realizacji projektów zmierzających do redukcji gazów cieplarnianych.

Na pewno istotnym czynnikiem będzie kolejne rozdanie środków unijnych na lata 2021-2027, gdzie adresowanie redukcji wpływu na klimat będzie jedną z głównych osi przydziału funduszy. To z pewnością przełoży się na polskie projekty z sektora energetycznego czy ciepłowniczego, ale także na wszystkie wysokoenergochłonne gałęzie przemysłu.

Światowe zmiany gospodarcze przeniosą się na rodzime firmy. Przykładowo sektor automotive (w tym liczne polskie firmy wytwarzające komponenty do samochodów) przejdzie radykalną transformację w kierunku elektromobilności. Choćby ze względu na to, że coraz więcej krajów w Europie wprowadza zakaz przyszłej sprzedaży samochodów spalających benzynę i ropę. Istotnym czynnikiem będzie tu fakt, że samochody elektryczne, dzięki o wiele prostszej konstrukcji, po prostu nie potrzebują szeregu komponentów stosowanych dotychczas w pojazdach spalinowych.

Warto też wspomnieć, że zmiany klimatyczne to nie tylko koszty. Otwierają one również potencjalne nowe okazje biznesowe - szczególnie w obszarze energetyki czy innowacji. Wspomniana elektromobilność to szansa dla projektów R&D z zakresu baterii, magazynowania prądu, elektroniki i software. Wyzwania rolnictwa z pewnością przełożą się na potrzeby prac rozwojowych w bioinżynierii i genetyce. Niedawno Unia Europejska zatwierdziła elektrownie atomowe jako zielone źródło energii, co być może popchnie do przodu realizację opóźniającej się elektrowni nuklearnej w Polsce i wielu związanych z nią projektów.

Elektrownia nuklearna Dukovany, Czechy (źródło)

Uzasadnienie biznesowe i zwrot z inwestycji

Każdy projekt wymaga uzasadnienia biznesowego. Dla małych przedsięwzięć częstą praktyką jest brak spisanych celów biznesowych i uruchamianie projektów na podstawie intuicji menedżerów, co do tego, co się opłaca. Jednak przy większych projektach, i co za tym idzie większych zaangażowanych środkach organizacyjnych i finansowych, mniej lub bardziej formalna analiza opłacalności inwestycji jest standardem.

Projekty inwestycyjne, szczególnie te wielkie, często realizowane są z myślą o długoterminowych korzyściach liczonych w dziesięcioleciach. Nie stawia się petrochemicznej instalacji krakingowej, by pracowała 3 czy 5 lat. Zaś okres zwrotu nowego szybu kopalnianego czy bloku elektrowni to co najmniej dekada. Stąd konieczność wykonywania obliczeń w perspektywie średnio- i długoterminowej.

Jak głosi popularne powiedzenie "przewidywania są trudne, w szczególności te na temat przyszłości". Jednak mimo immanentnej niepewności co do przyszłych zmian, powyższe przykłady z szeroko rozumianej branży energetycznej siłą rzeczy powinny wziąć pod uwagę w obliczeniach opłacalności przyszły spadek zapotrzebowania na energię z paliw kopalnych.

Podobnie sprawa ma się w wielu innych obszarach. Krótsze zimy i topniejące lodowce już wpływają na opłacalność inwestycji w miejscowościach turystycznych w Alpach, a niebawem zapewne podobne myślenie pojawi się również w polskich górach. Podnoszący się poziom morza (a mamy naukową pewność, że w ciągu najbliższych 50 lat poziom morza podniesie się o kilkadziesiąt cm) grozi zalaniem tysięcy km kwadratowych polskiego wybrzeża w tym nie tylko Żuław, ale wielu zurbanizowanych obszarów np. dzielnic Gdańska i Szczecina. Stawia to pod znakiem zapytania rachunek ekonomiczny inwestycji infrastrukturalnych, mieszkaniowych czy turystycznych, które będą musiały wliczyć ciężar finansowy działań osłonowych, takich jak budowa wałów przeciwpowodziowych.

Projekty i wizerunek społeczny

Zarządzanie projektami będzie też musiało brać pod uwagę coraz większą świadomość społeczną zmian klimatycznych i śladu węglowego. Projekty z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) dotychczas rzadko zajmowały pierwszoplanową pozycję w strategii większości firm. Można więc dyskutować, na ile staną się takimi w przyszłości. Dyskusyjne jest też, w jakim stopniu będą tu oddziaływały wybory konsumenckie, a w jakim rolę odegrają odgórne legislacje. Tym niemniej niektóre firmy nie czekają na rozwój sytuacji i stawiają się na pierwszej linii aktywności na rzecz redukcji emisji, ocieplając (humor zamierzony :) ) dzięki temu swój wizerunek.

Przykładem jest Amazon, który we wrześniu 2019 ogłosił, że do 2045 roku zamierza zredukować do zera swoje emisje CO2 i osiągnąć globalną neutralność węglową. Można sobie wyobrazić skalę programu i ilość projektów, które są właśnie rozpoczynane, by tak wielka firma zrealizowała tak ambitny cel. Zapewne będzie to też inspiracja i impuls dla wielu innych firm do złożenia podobnych zobowiązań.

Jeff Bezos ogłaszający plan Amazonu co do neutralności węglowej do 2045 (źródło)

Ryzyka projektowe

Wiele z powyższych aspektów dotyczy decyzji strategicznych, często związanych z uruchomieniem lub nie danego projektu. Jednak również na poziomie operacyjnym zmiany klimatu już oddziaływają na zarządzanie projektami. A z biegiem czasu oddziaływanie to będzie rosło.

Przykładem niech będzie tu kwestia ryzyk projektowych w tak, jak się wydaje, dalekim od klimatu obszarze, jak pisanie software'u. Mamy coraz gorętsze lata, co powoduje wzrost korzystania z klimatyzatorów i u odbiorców indywidualnych, i w biurowcach. Wytwarzają one w najgorętsze dni wielkie obciążenie dla sieci energetycznej, która balansuje na krawędzi załamania. Zupełnie realne staje się więc ryzyko wprowadzenia awaryjnych stopni zasilania (co miało już miejsce w Polsce w 2015 roku). Podobny, choć jeszcze większy, wpływ miała susza w Kalifornii w październiku 2019, która wymusiła kilkudniowe całkowite wyłączenie prądu kilku milionom mieszkańców i wielu firmom. Zrobiono tak w obawie, że silne wiatry i przedłużająca się susza w zetknięciu z obciążoną siecią elektryczną wywołają niekontrolowane pożary. Jak kilkudniowy brak prądu może wpłynąć na napięte terminy realizacji kluczowego projektu IT (czy tak naprawdę dowolnego innego), można sobie wyobrazić. Jest to realne ryzyko, którego tak prawdopodobieństwo, jak i konsekwencje będą wzrastały wraz ze zmianami klimatu.

Jako liderzy i kierownicy projektów stymulujemy i wdrażamy zmiany w otaczającej nas rzeczywistości. Nasza profesja stoi przed wyzwaniami związanymi ze zmianami klimatycznymi, zarówno w obszarze uruchamiania projektów, definiowania ich uzasadnienia biznesowego, oceny ryzyk, jak i wątków CSR.

Działanie w dotychczasowych rygorach i pozostanie na ścieżce "biznes jak zwykle" oznacza rosnące emisje CO2. A to nieuchronnie doprowadzi nas do sytuacji, w której już niedługo my i nasze dzieci będziemy żyli w świecie znacznie gorszym niż ten, który aktualnie znamy.

Dla mnie, jako człowieka i jako ojca, jest to temat niezwykle ważny. Jako kierownik projektów zaś zdaję sobie też sprawę z tego, jak duża jest rola liderów w kreowaniu rzeczywistości. Dziś wybory leżą w naszych rękach - podejmujmy w naszych projektach mądre decyzje.

Konrad Klepacki, Trener GRUPY ODITK