Wypalenie zawodowe

Lubisz swoją pracę czy może dosięga Cię syndrom wypalenia zawodowego? Czy wszyscy jesteśmy łatwopalni?

"Aby się wypalić, trzeba najpierw płonąć". (M. Pines)

Wstaję rano, myślę: "Tylko nie to, znowu do pracy". Tak myślę w poniedziałek. We wtorek, środę i czwartek - podobnie, dopada mnie lekka frustracja. Myślę sobie: "Dzień świstaka". W piątek żyję nadzieją, że szybko się skończy. Męczą  mnie klienci, koledzy ze swoimi problemami. Wszyscy chcą szybko, dobrze i tanio. Zaczynam myśleć o nich jak o kolejnym projekcie, o nudnym, nikomu niepotrzebnym raporcie czy mało istotnej sprawie do załatwienia. Źle sypiam, nie mam apetytu. Wieczorami nie mam ochoty nigdzie wyjść, spotkać się z kimś, rozmawiać. Z czasem przerasta mnie myśl o pójściu następnego dnia do pracy. Postanawiam wyjechać na urlop, zregenerować się. Wyjeżdżam na trzy tygodnie. Urlop w porządku, bez rewelacji, choć obiektywnie patrząc - miejsce i klimat wspaniałe. Rodzina martwi się o mnie, bo dotychczas inicjowanie działań należało do mnie,  byłam/byłem motorem zwiedzania.  Może warto byłoby pójść na jakiś kurs? Kiedyś nowe trendy bardzo mnie interesowały - ale teraz zwyczajnie brakuje mi energii i zainteresowania. Kiedyś moja praca to była pasja - teraz to "sprawa do załatwienia". Drażni mnie tak wiele rzeczy, przerasta wykonanie najprostszych czynności, choćby pójście na pocztę.

Brzmi znajomo? Mam nadzieję, że nie. Ale jeśli tak, to sprawdź, bo być może jesteś na drodze do wypalenia zawodowego.

Skąd się bierze i czym jest?

Wypalenie zawodowe to proces, który zakrada się do nas po cichutku, ukradkiem. Pracujesz, bardzo lubisz swoją pracę, angażujesz się w nią, dokształcasz. Uczysz się radzić sobie w bardzo trudnych sytuacjach, rozwiązujesz skomplikowane problemy. Z drugiej strony - ponieważ bardzo lubisz to, co robisz - stajesz się artystą w swoim fachu. Artyzm wymaga wspinania się na wyżyny intelektualne. Nie zawsze są one doceniane przez otoczenie, zauważane przez rodzinę, odpowiednio wynagradzane. Czasem uznanie objawia się nadmiarem dodatkowych ról i obowiązków. Jeśli nic nie zmienia się w Twojej pracy poza dodaniem nowych i nieodebraniem starych obowiązków - możesz zacząć tracić złudzenia dotyczące wizji własnej ścieżki rozwoju, pracy. Zaczynasz zderzać się z szarą rzeczywistością, ze swoimi podkręconymi przez zmęczenie myślami.

To wszystko sprawia, że bez odpowiedniej strategii możemy się wypalić. Oczywiście są osoby bardziej i mniej podatne na wypalenie. Nie zawsze mówimy też o wypaleniu zawodowym, a o chwilowym przemęczeniu.

Po czym więc poznać syndrom wypalenia zawodowego? Christina Maslach, najbardziej znana badaczka tego zjawiska wyodrębniła 3 główne obszary: zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizację oraz obniżone poczucie własnych dokonań. 

Zespół wyczerpania emocjonalnego najczęściej objawia się unikaniem obowiązków zawodowych. Jesteśmy tak zmęczeni emocjonalnie i fizycznie, że szukamy sposobów na zmniejszenie liczby spotkań,  zadań i innych sposobów na oddalenie się z biura. Powrót do pracy powoduje przykry stan emocjonalny, pojawiać się może frustracja i zmęczenie, przeświadczenie o wielości i złożoności codziennych problemów i niemoc poradzenia sobie z nimi.  

Pracownik nie zawsze może sobie pozwolić na ucieczkę od współpracowników. Włączają się wtedy inne strategie: reakcja dystansowania się, czyli wycofywania się z kontaktów. Zaczynamy ograniczać do minimum czas poświęcany współpracownikom. Taka chęć ucieczki może doprowadzić do depersonalizacji, zaczynamy traktować ich przedmiotowo, jak "nośnik" zadań czy problemów lub jako kolejne "przypadki" do załatwienia w godzinach pracy.

Wielość obciążeń powodować może rozmycie się pasji, co prowadzić może do poczucia, że tyle wysiłku wkładaliśmy w tę pracę, a nagroda jest niewystarczająca. Tak się staramy, a współpracownicy, szefowie są niewdzięczni, nie doceniają naszej wiedzy i fachowości, nie wynagradzają nas wystarczająco. Przestajemy czerpać satysfakcję z pracy, z rozwoju. Zaczynamy wątpić w sensowność naszych działań.

Jak sobie radzić? Jak zapobiegać?

Pierwsza i podstawowa zasada brzmi: dostrzeż problem i chciej coś z tym zrobić. Póki nie będzie w Tobie chęci wyjścia z sytuacji, to żaden sposób nie będzie dobry. A sposobów na to, aby poradzić sobie z wypaleniem zawodowym, albo mu zapobiec (zapobiec np. w pogłębianiu się tego stanu) jest wiele:

Dbanie o różnorodność w obrębie wykonywanego zawodu: nowe obszary zawodowe, zmiana zakresu odpowiedzialności, zadań, zamiana z kimś z zespołu, pisanie artykułów do wewnętrznego newslettera, udzielanie się w organizacjach non-profit, ścisłe ustalenie, kiedy masz dni koncepcyjne, a kiedy jesteś dla ludzi.

Równowaga pomiędzy życiem zawodowym a rodzinnym: dbanie o swoją rodzinę, czas dla niej, czas dla siebie, czas na bawienie się swoimi/waszymi pasjami, zainteresowaniami. To także czas na spotkania z ludźmi, którzy nas pozytywnie "doładowują". I co ważne: bezwzględne dbanie o czas relaksu po okresie intensywnej pracy. Bezwzględny odpoczynek w weekend - zero komputera, tylko czas dla Ciebie i rodziny.

Zadbanie o swoje ciało tak, aby ono zadbało o nasze emocje. Wszyscy doskonale wiemy, że emocje wpływają na nasze ciało. W drugą stronę jest dokładnie tak samo. Najprostsze działania, jakie możesz podjąć, aby się "spionizować" to na przykład zbilansowana dieta oraz regularność spożywanych posiłków (więcej niż wczesne śniadanie i późna kolacja: mówi się o trzech do pięciu niewielkich posiłkach dziennie). Kolejnym prostym zaleceniem jest ruch: 3x30x130, czyli trzy razy w tygodniu po minimum 30 minut z tętnem 130. To może być basen, intensywniejszy spacer, nordic walking, bieganie interwałowe, jazda na rowerze, jazda konna, gra w siatkówkę, piłkę nożną, zumba. Cokolwiek, co jest ruchem i sprawia Tobie przyjemność.

Odwaga w zarządzaniu relacjami. Przyjrzyj się, które relacje są dla Ciebie dobre, wspierające, a które są toksyczne. Nie rozmieniaj się na drobne w imię "bycia wszystkim dla każdego". Miej odwagę w zakończeniu znajomości i relacji zawodowych z osobami, które zwyczajnie Tobie nie służą. To często bolesny dla obu stron proces, jednocześnie mocno oczyszczający i odświeżający.

Rozpoznanie i poradzenie sobie z codziennymi stresorami, czyli co Cię stresuje i na ile możesz wyeliminować ten czynnik? Jeśli nie możesz go wyeliminować, to jak możesz zminimalizować jego wpływ? Odizolować się? Przekazać komuś innemu daną czynność? Uznać, że "ten typ tak ma"? "Zaprzyjaźnić się" ze stresorem? Nauczyć się kilku prostych technik relaksacyjnych? Spojrzeć na problem z innej perspektywy? Zastanowić się, na ile potrzebnie się nim zajmujesz? 

Poznanie i akceptacja siebie i swoich zasobów. Kim jesteś? Jakie są Twoje mocne strony, Twoje zdolności, a gdzie są Twoje słabsze obszary? Co możesz, a czego nie chcesz w sobie zmieniać? Na ile jesteś gotowa/gotów do zaakceptowania tego kim i gdzie jesteś? Gdzie chcesz być za 5, 10 lat? A czego zdecydowanie nie chcesz? Jakie Są Twoje wartości, którymi się kierujesz na co dzień? Kto jest lub może być Twoim wsparciem w trudnych momentach? Co innego chcesz i możesz realnie robić? Co Cię potencjalnie może zainteresować? Czego już na pewno nie chcesz robić? Jakie większe lub mniejsze sukcesy odniosłaś/odniosłeś ostatnio w pracy?

Ognioodporni

Każdy z nas ma w sobie potencjał do tego, by zapobiec lub wyjść z wypalenia zawodowego. Kluczem jest poznanie i akceptacja siebie, chęć przeciwdziałania lub zapobiegania, a przede wszystkim wiara w to, że potrafimy, że możemy i że zawsze jest jakieś rozwiązanie i wyjście.

Zaangażowanie to bezpośrednie przeciwieństwo wypalenia, to Twoja ognioodporność - i  jej właśnie życzę Tobie z całego serca.  

Dorota Jakubowska Kurzec - Trener Grupy ODiTK